NederBlog

Liesbeth Smit

Amsterdam, 31/12/2009

Personalized Nutrition

Als je de advertenties gelooft, en echt gezond wilt leven, dan heb je die paar honderd euro ervoor over. Die geef je grif uit om je DNA te laten analyseren, en te achterhalen hoe je volgens je genen moet eten. Of je het zout moet laten staan, en of je voorzichtig moet zijn met alcohol. Maar hoe serieus moet je personalized nutrition eigenlijk nemen?

Misschien vind je het geen leuke gedachte, maar genetisch lijken mensen als twee druppels water op elkaar. Het DNA van jou en dat van een willekeurige sleepbootkapitein op de Wolga - die Walodja heet, zijn vrouw slaat, altijd naar vodka ruikt en tranen in zijn ogen krijgt als hij terugdenkt aan Vadertje Stalin - is voor 99.9 procent identiek. De 0.01 procent verschil tussen jouw DNA en dat van oom Walodja noemen wetenschappers single nucleotide polymorphisms of SNP’s (spreek uit: snips). SNP's zijn kleine variaties in het DNA. In zo'n stukje van het DNA van oom Walodja staat een T, maar bij jou staat een A. Zo'n SNP kan ervoor zorgen dat de kans op het dichtslibben van je aderen iets groter is.

Er zijn op dit moment 184 miljoen SNP's bekend. Van de meeste SNP's hebben we geen idee wat voor effect ze hebben, maar er zijn uitzonderingen. Sommige SNP's zorgen er bijvoorbeeld voor dat medicijnen sneller uit je lichaam verdwijnen. Daardoor kan een medicijn in de gangbare dosis bij jou niet werken. Je lichaam heeft het al afgevoerd voordat het zijn werk kan doen. Artsen hopen dat ze in de nabije toekomst via het meten van SNP's bij hun patiënten individueel kunnen bepalen welke dosis ze van hun medicijnen nodig hebben. Personalized medicine, heet dat.

Van ongeveer 20 SNP's is bekend dat ze een effect hebben op de relatie tussen voeding en het risico op ziekten. En hoewel die 20 SNP's waarschijnlijk nog minder dan een fractie zijn van alle SNP's die bemiddelen tussen voeding en ziekte, is er rondom die 20 SNP's een industrie ontstaan van bedrijfjes die zich hebben gespecialiseerd in het meten van die erfelijke variatie. Als klant hoef je daar geen tijdrovende of ingrijpende procedures voor te ondergaan. Je schraapt met een wattenstaafje wat slijm van de binnenkant van je wang en dat stuur je via de post naar het bedrijf.

Eén van die bedrijven is Pathway Genomics. Pathway Genomics vertelt in gezwollen taal op zijn website dat het je genetische gezondheid en reacties op medicijnen test. "Personalize your medical care, uncover your ancestral path, explore the traits that make you unique. We scan your DNA for all known genetic markers that indicate risk for adverse health conditions."

Een paar weken nadat je je wangslijm naar Pathway hebt opgestuurd krijg je een uitdraai thuis, die je vertelt welke SNP's het lab in je DNA heeft gevonden. Op basis daarvan geeft Pathway je ook een lijst met ziekten waarop je een verhoogde kans hebt. En verder mag je het zelf uitzoeken.

Pathway Genomics vertelt je niet wat je leefgewoonten doen voor het risico op ziekten. Misschien blijkt uit de test dat je door je genen meer risico hebt op diabetes-2 dan de gemiddelde mens. Maar als je gezond eet, veel sport en weinig vet hebt, dan is je kans op diabetes-2 klein. Kleiner dan bij mensen met wat betere genen, maar die wel een dikke buik met zich meedragen, de hele dag op de bank zitten en zich voeden met frisdrank en chips.

De kleine genetische variatie die bedrijven als Pathway meten hebben misschien wel invloed op ziekte, maar die ziekten zelf hebben meerdere oorzaken. De 20 SNP's die een Pathway Genomics voor je bepaalt verhogen alleen het risico op een bepaalde ziekte als je ook een ongezonde leefstijl hebt. Heb je die niet, dan is er niks aan de hand.

De nieuwe industrietak rondom SNP's zal het je nooit vertellen, maar de rol die SNP's spelen bij het ontstaan van ziekten is klein. "Genetics loads the gun and environment pulls the trigger", zeggen genetici en voedingsdeskundigen. Zelfs al ben je voorbestemd om dik te worden omdat je een dikmakend SNP op je FTO gen [BMC Med Genet. 2008 Jan 24;9:4.] hebt, dan betekent dat niet dat je moddervet zult worden no matter what. Door dit SNP op je FTO gen heb je wat meer honger dan normaal en heb je meer moeite om met mate te eten. Maar met een beetje zelfdiscipline hoef je van dat obesogene FTO-gen nergens last van te hebben.

Toekomst

Personalized nutrition of het opstellen van een individueel voedingsadvies aan de hand van je DNA is de toekomst van de voedingswetenschap, als je het sommige voedingsdeskundigen vraagt. Maar de meeste voedingswetenschappers zijn sceptisch. Dat bleek op de jaarlijkse voedingsdagen van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, waar de deelnemers de voor- en nadelen van personalized nutrition bespraken. Een voedingsonderzoeker stond op en zei dat de meeste voedingsdeskundigen zelf al niet gezond eten, laat staan de rest van de bevolking. Wat haalt een voedingsadvies dat is gebaseerd op je DNA dan nog uit? Helemaal niks toch?

Een fundamenteler probleem is dat alle mensen risico lopen om ziekten te ontwikkelen, ongeacht je SNP's. Ook als je SNP's op dat punt gunstig zijn, kun je met een beetje pech een hartaanval krijgen. Je kunt die kans verminderen door niet te roken, weinig zout te eten en meer groenten en vis te eten. Dat is goed voor je als je SNP's ongunstig zijn, maar ook als je SNP's je kans wat verminderen. Pathway Genomics heeft helemaal gelijk als het ergens op zijn website zegt dat je, door je leefstijl aan te passen, "can take preventative steps to improve your future, and even extend your life". Maar het bedrijf jokt als het zegt dat je daarvoor je SNP's moet laten analyseren.

Allemaal leuk en aardig, die technologische hoogstandjes. Dankzij het meten van SNP's kunnen we meer te weten te komen over het lichaam, en de voedingswetenschap een duwtje in de rug geven. We kunnen meer leren over het ontstaan van ziekten en risico's in bepaalde populaties. Maar vooralsnog voegt de technologie voor de consument niks toe. Voedingswetenschappers zouden andere prioriteiten moeten hebben. Ze zouden zich moeten richten op het verspreiden van betere informatie over welke voedingsmiddelen je risico op ziekten verhogen of verlagen.

Mijn buurman hier in Amsterdam weet wat gezond is, zegt hij. Ik hoef hem helemaal niks te vertellen. Hoe hij dat weet is me niet helemaal duidelijk, want hij heeft nog nooit van het Voedingscentrum gehoord. Zelfs de Schijf van Vijf komt hem niet bekend voor.