AmerikaBlog

Liesbeth Smit

Boston, 1/12/2008

Nutritionism

Vroeger was kennis over voeding een culturele traditie, die moeders overdroegen op hun dochters. Die rijke bron van kennis is nu gereduceerd tot een verzameling vage kreten, zoals 'nutriënten', 'gezondheidsclaims', 'koolhydraten' of 'aanbevolen dagelijkse hoeveelheid'. Daarom zitten we nu met een leger van verwarde, gefrustreerde en dikke consumenten.

Wat hebben yoghurt met vezels en een ei met omega-3-vetzuren met elkaar gemeen? Ze spelen alletwee in op het nieuws over wetenschappelijk voedingsonderzoek naar nutriënten, dat consumenten vertelt dat vezels en omega-3-vetzuren gezond zijn. Vezels zitten in volkoren brood en omega-3-vetzuren zitten in zalm. Maar dat weerhoudt de voedingsindustrie niet diezelfde nutriënten toe te voegen aan voedingsmiddelen die we graag eten vinden, en die helemaal niets met bruin brood of zalm hebben te maken.

De voedingsjournalist Michael Pollan [Webstek] ziet yoghurts met vezels en eieren met visvetzuren als een uiting van Nutritionism. [Link] Pollan ontleende die term aan de socioloog Gyorgy Scrinis, die met die term de verandering in ons denken over gezonde voeding wilde beschrijven. Doordat de voedingswetenschap steeds meer losse voedingsstoffen is gaan bestuderen - en doordat de consument door voedingsnieuws is 'heropgevoed' - is volgens Scrinis en Pollan een ei niet meer iets wat uit een kip komt. Een ei is nu een mengsel van cholesterol, verzadigd vet en eiwit. Allemaal voedingsstoffen die op zichzelf 'gezond' of 'ongezond' zijn.

Hoe gevaarlijk Nutritionisme kan zijn, maakt het voorbeeld van de transvetten duidelijk. Toen de voedingswetenschap ontdekte dat verzadigde vetten het risico op hartziekten verhogen, verving de industrie verzadigd vet door transvet - waarvan we nu weten dat het nog gevaarlijker is dan verzadigd vet - in plaats van dat die industrie consumenten minder verzadigde vetten liet eten.

De industrie maakt diezelfde fout nog steeds - bijvoorbeeld door vitamines in frisdrank te stoppen, vezels en calcium in sinaasappelsap en omega-3-vetzuren in koekjes.

Health claims

Pollan zegt dat de meest voedingsmiddelen met een health claim eigenlijk niet zo goed voor je zijn. Denk maar aan de grif gekochte snoepjes met extra vitamine C. Ze lijken gezond, ze zijn het niet en van een tekort aan vitamine C is in een land als Nederland geen sprake.

Traditionele voedingsmiddelen die wetenschappers als minder gezond beschouwen, zoals koek, snoep en gebak, golden nog niet zo lang geleden als tractaties. Je at ze alleen tijdens speciale gelegenheden gegeten zoals verjaardagen. Nu niet meer. De industrie geeft ze een gezond imago. Een fraai voorbeeld is Quaker, de fabrikant van mueslirepen, die een website heeft gebouwd over 'gezonde voeding'. Op die website geeft Quaker ouders van schoolgaande kinderen tips en advies. "Instead of putting cookies or a piece of cake in for a snack, try putting more nutritious, yet tasty snacks in your children's lunchboxes. Granola bars, pretzel sticks, unbuttered popcorn, and trail mixes can all add flavor and fun to a school lunch." Mueslirepen? Pretzels? Popcorn? Gezond?

Wie de moeite neemt om de voedingstabellen erop na te slaan komt al snel tot de conclusie dat een mueslireep niet veel gezonder is dan een plak cake. In vergelijking met een mueslireep bevat een plakje cake minder calorieën (110 kcal), minder vet (1 gram), en ongeveer evenveel suiker (15 gram).

Bedrijven als Quaker hebben de traditionele kennis over gezonde en ongezonde voeding ondermijnd. Mensen weten uitstekend welke voedingsmiddelen slecht voor ze zijn, en welke gezond. Dat frisdrank, gebak en worst niet zo gezond zijn, maar fruit, volkorenbrood en groenten wel, dat weet iedereen. Maar zodra de fabrikanten over de nutriëntensamenstelling beginnen, begint de grote verwarring. Amerikanen zijn ervan overtuigd dat koolhydraten en vetten 'slecht' zijn, en eiwit en vitamines 'goed'.

Vertaald naar voedingsmiddelen wordt dat: mayonaise is slecht omdat er vet in zit. Ook al bevatten mayonaises vooral vetten die de kans op hart en vaatziekten verminderen. De industrie heeft de associaties van de consument bij termen als 'koolhydraten' en 'vetten' zo negatief gemaakt, dat veel Amerikanen zelfs een sneetje volkoren roggebrood 'slecht' zijn gaan vinden - omdat roggebrood, net als havermout, vooral koolhydraten levert. Hetzelfde is gebeurd met alle producten die vetten bevatten. De consument scheert roomboter, margarine, spekvet en olijfolie daardoor per abuis over dezelfde kam. Andersom hebben allerlei verpakte producten - inclusief snoep en gebak - waaraan de bedrijven 'gezonde' vitamines hebben toegevoegd een goede naam gekregen.

Hoe absurd de industrie het predikaat 'gezond' hanteert, blijkt bijvoorbeeld uit de Egg White Turkey Sausage Flatbread Sandwich van Dunkin Donuts. Volgens Dunkin Donuts is dat monsterbroodje 'gezond' omdat hij 25 procent minder calorieën, vet, verzadigd vet, suiker en zout bevat dan een croissantje met ei en worst. Die vergelijking is niet eerlijk. Een volkoren boterham met ei levert 30 procent minder calorieën, 20 procent minder vet, 75 procent minder zout en 80 procent minder suiker dan de o zo gezonde Egg White Turkey Sausage Flatbread Sandwich. Het smijten met nutriënten is niks meer dan een rookgordijn.

Hetzelfde geldt voor varkensvlees. Van Walter Willett mogen we heel af en toe een klein stukje varkensvlees eten. Voor de vleesindustrie is dat niet goed genoeg. De vleesindustrie wil graag dat we heel veel vlees eten. Daarom kregen we in 2006 de blijde boodschap van de geboorte van de eerste biggetjes die door een genetische ingreep meer 'gezonde' omega-3-vetzuren in hun spieren hadden. [New York Times March 27, 2006].

Het ultieme nutritionisme vind je bij het controversiële Herbalife. [Wikipedia] Bij Herbalife is het idee van een voedingsmiddel gereduceerd tot dat van een mengsel van nutriënten in een poedershake. Gezonde nutriënten, uiteraard.

In Herbalife's Formula 1 Nutritional Shake vind je bijvoorbeeld "soy protein isolate, fructose, soy lecithin, soy oil, thickeners (cellulose powder, guar gum powder, carrageenan, xanthan gum, citrus pectin), flavours, oat fibre, corn bran, calcium citrate, fructooligosaccharides, anti caking agent (silicon dioxide), milk protein, dextrose, potassium phosphate, magnesium oxide, rapeseed oil, vitamin C, ferrous fumarate, honey powder, vitamin E, niacin, parsley powder, papaya powder, zinc oxide, copper gluconate, vitamin A, pantothenic acid, vitamin D, antioxidants (alphatocopherol, ascorbyl palmitate), vitamin B6, vitamin B12, manganese carbonate, riboflavin, thiamin, folic acid, potassium iodide, sodium selenite, biotin".

Allemaal heel 'gezond'.

Of de futuristische poedershakes van Herbalife echt gezond zijn? Waarschijnlijk niet. Gezonde voeding heeft maar een heel klein beetje met koolhydraten, meervoudig onverzadigde vetten, vitamines en andere nutriënten te maken en alles met volledige voedingsmiddelen en voedingspatronen. Wil je gezond oud worden? Eet geen rood vlees, volle melkproducten, snoep, koek, gebak of frisdrank. Eet in plaats daarvan groenten, fruit, volkorenproducten, vis en gevogelte, en drink als je dorst hebt gewoon water. En laat het gerommel met nutriënten maar aan de voedingswetenschappers over.