NederBlog

Liesbeth Smit

Amsterdam, 9/3/2010

Risico's

Als je net zo gezond eet als de gemiddelde wereldbewoner, dan is de kans dat je aan een hart- of vaatziekte zult overlijden ongeveer 30 procent. Dat blijkt uit cijfers van de WHO. Veel preciezer dan dat kunnen we het niet voor je maken. Mocht je nu denken dat je niets, helemaal niets met zo'n getal kunt, wees dan gerust. Je bent niet de enige. De menselijke geest heeft moeite met het kansbegrip.

Een Amerikaanse studievriendin van me heeft een verhoogd risico op borstkanker. Omdat de ziekte voorkomt in haar familie, heeft ze ongeveer 30 procent kans dat ze in de prijzen zal vallen, hebben doktoren voor haar berekend. En als voedingsdeskundige weet ze dat haar risico op borstkanker met elk glas alcohol dat ze dagelijks drinkt verhoogt met 11 procent. Nu drinkt ze dus niks meer. Ze heeft het er soms moeilijk mee. Feestjes zijn stukken minder gezellig als je als enige broodnuchter bent, en de aangeschoten rest zichzelf o zo gevat vindt. 

Risico's zijn ongrijpbaar, en die ongrijpbaarheid wordt niet minder naarmate je beter weet wat risico's precies zijn. Volgens Wikipedia is een risico "de kans dat een gebeurtenis plaatsvindt, vermenigvuldigd met het gevolg van die gebeurtenis". Duidelijk? Niet echt.

Met risico's is het net zoiets als het opgooien van een euro. De kans dat je kop gooit is 50 procent, maar het is niet uitgesloten dat je 200 keer achter elkaar munt gooit. Zo is het ook met het risico op chronische ziekten. Maar liefst 1 op de 8 vrouwen krijgt borstkanker. Dat is dus een risico van 16 procent. En toch kan niemand met honderd procent zekerheid voorspellen of je daadwerkelijk borstkanker krijgt. Zelfs als je een piepklein risico hebt op een ziekte, is het niet uitgesloten dat je die ziekte toch krijgt. Daarom betekent een risico voor de meeste mensen niks.

Casino

Daarom gaan mensen om met hun gezondheid als met een stapeltje fiches in een casino. Ze gokken erop dat ze niet ziek worden. Ikzelf ben niet iemand die graag gokt. Ik zal nooit een loterijlot kopen of, als ik dan een keer toevallig in een casino was, al mijn fiches op een enkel nummertje zetten. En met mijn gezondheid gok ik helemaal niet.

Als ik praat over het effect van ongezond eten op ziekte, dan komt bijna gegarandeerd het opa-argument voorbij. Iedereen heeft namelijk een opa, oom of neef die zijn hele leven elke dag een pakje zware shag heeft opgerookt, een fles jenever heeft opgedronken, uitsluitend roomboterwafels en frituurvet gegeten en zijn leven zittend op de bank voor de TV heeft doorgebracht. En die is 90 jaar geworden. Da's prima mogelijk. Er is ook altijd iemand die schatrijk het casino uitwandelt. Maar als je nou weet dat casino's winst maken, dan weet je ook dat de meeste mensen het casino armer uitlopen dan ze erin kwamen. Kwestie van kansrekening.

Gezondheidsrisico's worden bepaald door epidemiologen. Epidemiologen doen onderzoek naar het voorkomen van ziekten in groepen mensen. Ze tellen hoeveel mensen een ziekte krijgen, en of die zieken - een willekeurig voorbeeld - veel of weinig alcohol hebben gedronken. Zo kunnen ze achteraf berekenen hoe groot de kans op een ziekte is als je acohol drinkt - en hoe groot de kans is op diezelfde ziekte als je je op feestjes eenzaam, miserabel en misplaatst voelt - en dus niet drinkt. En dat risico gebruiken epidemiologen ook om te voorspellen wat er met de bevolking gebeurt als de mensen meer of minder alcohol drinken.

Dankzij de epidemiologische studies van Walter Willett weten we bijvoorbeeld dat 80 procent van hartziekten en 90 procent van de gevallen van type-2 diabetes zou worden voorkomen als iedereen op deze wereld gezond zou eten, een paar keer per week sport en niet zou roken. De meeste mensen laten zich niet imponeren door dit soort cijfers. Mensen maken zich niet druk over abstracte risico's. Ze besteden hun aandacht liever aan wat ze die avond gaan eten, of aan de TV-programma's waardoor ze daarna niet meer van hun bank zullen komen.

Moeite

Het nadeel van gezond leven en gezondheidsrisico's inperken is dat mensen denken dat het moeite kost of onaangenaam is. Iedereen vermijdt de kans op zwaar letsel of de dood met het dragen van een autogordel. Dat is zelfs verplicht. Het verschil met gezonde voeding is dat het makkelijk is om een gordel om te doen en je direct de gevolgen merkt als je dat niet doet. Als je wordt aangehouden door de politie, bijvoorbeeld. Agenten horen allerlei soorten smoezen en uitvluchten, maar horen daarom maar zelden mensen beweren: "Er is altijd wel kans dat er een dronkeman frontaal tegen me aanrijdt. Daarom doe ik geen riem om en steek ik mijn mistlampen niet aan. Het risico dat ik doodga blijft bestaan, maar zonder riem voel ik me fijner."

Mensen willen niet graag zelf hun risico's verlagen. Ze willen dat iemand anders dat voor ze doet. Ze willen graag dat de overheid giftige stoffen uit verf haalt, veilige fietspaden aanlegt en fabrikanten verplicht om schonere auto's te bouwen. Maar zelf dat biefstukje laten staan, of die zak chips, de rol met koekjes, de flessen frisdrank, en daarmee het risico verminderen dat je voortijdig overlijdt, dat is net iets teveel van goede.

Mijn studievriendin is jong, slank, sportief en eet gezond. Ze kent haar risico op borstkanker. Daarnaast heeft ze op z'n minst vijf statistiekvakken gehad. Ze weet dat er maar weinig mensen rijk het casino uitlopen. Daarom is ze gestopt met het drinken van alcohol. Er is geen haar op haar hoofd die eraan denkt om haar gezondheid op het spel te zetten.

Wat zijn nu echt grote risico's? En over welke risico's hoeven we ons geen zorgen te maken? Wat zien consumenten als een groot risico, en wat zeggen de wetenschappers? Verzadigd vet versus antioxidanten, pesticiden versus zware metalen en hormonen. Je leest het de volgende keer.