13.05.2004

Fraude in onderzoek naar vitaminepil die hersenen jong houdt

Rond een supplement dat de hersenen van ouderen gezond moet houden is in wetenschappelijke tijdschriften een discussie losgebarsten. Het onderzoek dat bewijst dat Javaan 50 werkt, klopt van geen kant.

Javaan 50 is eigenlijk gewoon een multivitamine. Maar dan wel een multivitamine die volgens een artikel in The Lancet het immuunsysteem van ouderen verbetert, en volgens een artikel in Nutrition de hersenen beschermt tegen veroudering. Op de website van de fabrikant [Offline] prijken de abstracts die bewijzen wat voor geweldig product Javaan 50 is. En het moet gezegd: de artikelen die de loftrompet steken over Javaan 50 zijn toptijdschriften. Als je in The Lancet, JAMA en PNAS komt mag je als wetenschapper in je handjes knijpen.

Een naam die op de lijst van positieve publicaties over Javaan 50 steeds terugkomt is die van Ranjit Kumar Chandra. Chandra was 27 jaar verbonden aan de Canadese Memorial University. De laatste tien jaar van zijn werkzame leven publiceerde hij studies over het supplement waarvan hij het patent bezit en dat door zijn dochter Amrita Gagnon, directeur van de Javaan Corporation, op de markt wordt gebracht.

	Amount per Serving		Daily Value
Beta Carotene	26,666	IU	*
Vitamin A	1333	IU	27%
Vitamin D	160	IU	40%
Vitamin E	44	IU	147%
Vitamin C	80	mg	133%
Folate (Folic Acid)	400	mcg	100%
Vitamin B1 (Thiamin Mononitrate)	2.2	mg	147%
Vitamin B2 (Riboflavin)	1.5	mg	88%
Niacin	16	mg	80%
Vitamin B6	3	mg	150%
Vitamin B12	4	mcg	67%
Calcium	200	mg	20%
Iodine	200	mcg	113%
Iron	16	mg	89%
Magnesium	100	mg	25%
Zinc	14	mg	93%
Copper	1.4	mg	70%
Selenium	20	mcg	29%
* Daily Value (DV) not established

In de supplementenwereld is Chandras artikel dat in 2001 in Nutrition verscheen, het meest bekend. [Nutrition. 2001 Sep;17(9):709-12.] Twee jaar na publicatie, in 2003, meldde Nutrition echter dat er iets met dat artikel niet helemaal goed zat. [Nutrition. 2003 Nov-Dec;19(11-12):955-6.] Het grootste probleem zat hem in de psychologische tests waarmee de Chandra zijn proefpersonen had onderzocht. Eentje daarvan was de MMSE.

MMSE staat voor Mini Mental State Examination, een test die de 'cognitieve status van mensen' meet, aldus Chandra in zijn Nutrition-publicatie. De test meest 'helderheid van geest' - in gewoon Nederlands. Scoor je minder dan 26, dan is er iets met je aan de hand. Scoor je lager dan 22, dan is er behoorlijk wat mis.

En daar begint het gedonder. Chandra omschreef zijn proefpersonen als 'klaarblijkelijk gezond' en 'niet-dement'. De gemiddelde MMSE-scores van de supplementengroep en de placebogroep waren 18 en 21.

Maar het wordt nog merwaardiger als Chandra de effecten van een jaar suppletie met Javaan 50 beschrijft. De supplementengroep vliegt vooruit van 18 naar 28. Dat is ongekend. Zulke sprongen komen zelfs niet voor voor in proeven met de allerbeste farmacologische middelen tegen dementie die nu op de markt zijn.

Ook met andere uitkomsten heeft het blad moeite. Ze kloppen niet, soms zijn zelfs onmogelijk. Een enkele test bestaat zelfs niet.

Chandra zegt in een reactie dat hij de tests heeft aangepast of een compleet eigen tests heeft gebruikt. Psychologen doen er jaren over om zo'n test te ontwikkelen, maar de immunoloog Chandra schudt die dingen zo uit zijn mouw. Tuurlijk.

Ook voor de MMSE heeft hij een 'gewijzigde versie' gebruikt. Wat hij daarmee bedoelt is niet duidelijk. De enige referentie die hij geeft is een publicatie over de klassieke MMSE.

De reactie van Nutrition is vervolgens dat het graag het originele onderzoeksmateriaal van Chandra wil inzien, zodat redacteuren kunnen nagaan welke uitslagen Chandra binnenkreeg, welke vragen hij stelde, welke berekeningen hij heeft uitgevoerd. Chandra weet niet waar de editors zo moeilijk over doen. "Er zijn verschillende manieren om statistiek te bedrijven", zegt hij. Chandra gaat verder niet in op de kritiek maar komt met een pleidooi voor het gebruik van supplementen. Heel interessant, maar niet terzake.

De redactie van Nutrition is teleurgesteld. In Chandra, maar ook in zichzelf. Want het was niet te danken aan Nutrition dat de fraude aan het licht kwam.

Eerder, in oktober 2000, diende de onderzoeker praktisch hetzelfde artikel in bij het gerenommeerde British Medical Journal. Daar sloeg de statisticus onmiddellijk alarm. Het blad stuurde het stuk terug. Een jaar later slaagde Chandra er echter in zijn artikel in Nutrition wel gepubliceerd te krijgen. Nadat het verscheen belde de redactie van BMJ met de redactie van Nutrition en nam Nutrition Chandra's artikel alsnog kritisch onder de loupe. Nu pas, twee jaar na publicatie, plaatst Nutrition de kritiek.

Een journalist van BMJ schrijft in januari 2004 een stukje over de zaak. [BMJ 2004;328:67 (10 January), doi:10.1136/bmj.328.7431.67.] In het blad en op de website van BMJ ontspint zich op de brievenpagina een discussie waar de voorstanders van Chandra BMJ van rascisme beschuldigen. Ze eisen het ontslag van de journalist of dreigen het abonnement op te zeggen. Of Chandra werkelijk zoveel medestanders heeft is trouwens nog maar de vraag. Sommige brieven bevatten passages die letterlijk overeenkomen met stukken uit brieven van anderen. Het vermoeden rijst dat Chandra zelf onder meerdere namen BMJ met brieven bestookt.

De redacteuren van Nutrition mengen zich in de discussie. Chandra blijft weigeren zijn onderzoeksmateriaal te overhandigen. Hij wil zijn best doen, maar dan moeten zijn critici wel hun verontschuldigingen maken. En hij wil een lijst. "A complete list of souces of funding, speaker fees and honoraria for all individuals critical of my paper. It is quite possible that some of these individuals received funds from industry that deals with nutritional supplements or pharmaceutical companies."

De ophef trekt de aandacht van journalisten. The Scientist, New York Times [New York Times May 06, 2004] schrijven over de zaak. Boven water komt dat er al vaker vraagtekens zijn gezet bij het werk van Chandra. In het midden van de jaren negentig meldde een verpleegkundige de universiteit dat er iets niet klopte met een andere studie die Chandra verrichtte. Het aantal mensen dat zij had geholpen klopte niet met het aantal dat Chandra in zijn artikel had genoemd.

Het originele onderzoeksmateriaal van Chandra blijft onvindbaar. Het is op onverklaarbare wijze zoekgeraakt.